Hoe werkt Amnesty International?
"Iedereen die voor een krant of een regering heeft gewerkt, weet dat het erg moeilijk is de juiste feiten te weten te komen. Toch werd Amnesty zelden verkeerd geïnformeerd. Westerse diplomaten mopperen soms over de overdrijvingen van Amnesty, maar ze hebben hun kritiek nooit kunnen bewijzen."
Jonathan Power, Amnesty International,
het verhaal van de mensenrechten
Amnesty International is onpartijdig. Alle informatie die Amnesty over een mensenrechtenschending geeft, moet kloppen. Anders kan een regering die de mensenrechten geschonden heeft de organisatie beschuldigen van partijdigheid en hoeft ze zich niets van Amnesty aan te trekken.
Hoe Amnesty aan de juiste feiten komt kun je hieronder lezen. We kijken ook naar wat Amnesty met deze feiten doet en wat het effect is van de acties van Amnesty.
Hoe komt Amnesty aan betrouwbare informatie?
Hoe weet je of een gevangene een crimineel is of een gewetensgevangene? Waar worden ze vastgehouden? Van welke misdaden zijn ze valselijk beschuldigd? Hoe kan Amnesty helpen?
Om antwoorden op deze vragen te krijgen heb je betrouwbare informatie nodig. In het begin, in 1961, ging dat nog een beetje amateuristisch.
Christel Marsh, een vluchtelinge uit nazi-Duitsland, krijgt van Peter Benenson het verzoek om een onderzoeksafdeling op te zetten. Ze krijgt vage instructies als 'lees de kranten' en 'wees creatief'. Ze gaat systematisch te werk en stelt dossiers samen over gevangenen en landen. Gegevens van duizenden gevallen stromen binnen via berichten in de pers, getuigenissen van gevangenen en hun familieleden, advocaten, vluchtelingen, nationale en internationale instellingen en via eigen onderzoeksmissies naar verschillende landen.
Nu is de Afdeling Onderzoek in Londen een omvangrijke afdeling die informatie over schendingen van mensenrechten verzamelt en analyseert. Grote aandacht besteedt Amnesty daarbij aan onpartijdigheid en steeds zorgt ze ervoor beweringen en feiten te scheiden.
Mensen schrijven of bellen Amnesty met informatie over schendingen van mensenrechten. Familieleden, advocaten, vakbondsleden, vertegenwoordigers van kerken en andere organisaties uit allerlei landen nemen contact op.
Talloze kranten uit de hele wereld worden door de onderzoekers nageplozen. Soms gaan ze naar een land toe om ter plekke te onderzoeken wat er aan de hand is.
Amnesty neemt pas iets voor waar aan, als er bevestiging komt uit drie verschillende bronnen. Zijn er maar een of twee bevestigingen te krijgen, dan brengt Amnesty de mensenrechtenschending niet in de publiciteit. Voor iemand die bijvoorbeeld zegt gemarteld te zijn, kan Amnesty betrouwbare inlichtingen vragen bij advocaten, medegevangenen en artsen.
Door deze driedubbele bevestiging van de feiten heeft Amnesty een zeer betrouwbare naam opgebouwd. Dat sommige regeringen Amnesty toch van leugens beschuldigen, zegt meer over de slechtheid van die regeringen, dan over de betrouwbaarheid van Amnesty.
Wat zijn de actiemethoden van Amnesty International?
Alle verzamelde informatie dient als basis voor enkele actiemethodes die in eerste instantie niet zo spectaculair overkomen. Amnesty stuurt immers geen legers of bezet geen schepen. Wat doet Amnesty dan wel?
Publiciteit is een belangrijk en misschien wel het belangrijkste actiemiddel. Je kunt wel vaststellen dat iemand ergens in Verweggisthan is gemarteld of dat iemand ten onrechte wordt vastgehouden in Barbarije, maar als niemand anders dat te weten komt, gebeurt er niets met die informatie.
Mensenrechtenschendingen die via televisie, radio en kranten aan de kaak worden gesteld, brengen zoveel publiciteit met zich mee dat regeringen zich genoodzaakt zien te reageren. Een slechte naam kan immers je economische en politieke macht schaden.
Vanaf 1973 organiseert Amnesty International regelmatig thema-acties. In 1973 en 1984 staat het martelen centraal. In 1977 en 1991 is dat de doodstraf. In 1981, 1983 en 1993/1994 staan politieke moorden en "verdwijningen" centraal.
Ook stelt Amnesty landen waar mensenrechten veelvuldig geschonden worden regelmatig centraal in speciale landenacties.
Deze publiciteitsacties starten meestal met het uitbrengen van een rapport. Van deze grote internationale campagnes zijn er doorgaans één of twee per jaar.
De oudste actiemethode is het zogeheten adoptiewerk, het werken voor gewetensgevangenen die voor langere tijd vastzitten.
Wanneer het vermoeden bestaat dat een gevangene als gewetensgevangene kan worden beschouwd, stelt de Afdeling Onderzoek een persoonlijk dossier samen. Als blijkt dat het inderdaad om een gewetensgevang ene gaat, wordt de zaak toegewezen aan een of meer plaatselijke groepen in een van de vele landen waar Amnesty een eigen afdeling heeft.
Adoptie wil in Amnesty-termen zeggen dat zo'n plaatselijke groep probeert de gevangene vrij te krijgen. Zolang deze niet is vrijgelaten, zet de groep zich in voor een eerlijk proces en indien nodig voor verbetering van de omstandigheden tijdens de gevangenschap.
Een voorbeeld:
De groep Nijmegen kreeg in 1977 de Marokkaanse gewetensgevangene Achmed Ouahabi toegewezen. Deze student rechten was opgepakt tijdens een demonstratie en tot tien jaar gevangenisstraf veroordeeld. Hij is niet eerder vrijgekomen, maar heeft waarschijnlijk wel zijn goede gezondheid aan de groep in Nijmegen te danken. Door slechte gevangenisomstandigheden heeft hij tijdens zijn gevangenschap een ernstige vorm van reuma gekregen. Medicijnen kreeg hij niet. Via Amnesty zijn hem toen medicijnen toegespeeld. Ook is er een uitvoerige briefwisseling -deels via een familielid naar buiten gesmokkeld- ontstaan. Hij zegt daaraan veel steun te hebben gehad.
Een naar buiten gesmokkelde tekening van Achmed.
In de kooi zit een vredesduif die overgaat in een hand
met een pen die schrijft.
Peter Benenson is in 1961 begonnen met het schrijven van brieven. Voor geadopteerde gewetensgevangenen die ernstig ziek zijn of die al lange tijd onder slechte omstandigheden worden vastgehouden, kan het nodig zijn om massale actie te ondernemen.
Iedere maand selecteert het hoofdkwartier van Amnesty International in Londen drie van zulke geadopteerde gewetensgevangenen in het kader van schrijven voor gevangenen. Soms gaat het ook om een gevangene die een goed voorbeeld is voor een groep gevangenen die extra aandacht nodig heeft.
Duizenden mensen in allerlei landen doen aan die massale schrijfacties mee. In Nederland vind je informatie over de drie gevangenen in Wordt Vervolgd, het maandblad van Amnesty Nederland.
Situaties kunnen zo ernstig zijn dat er geen maand gewacht kan worden. Als snel gehandeld moet worden om aan martelingen een halt toe te roepen en zo een leven te redden, kan iedere dag extra er één teveel zijn. Met zogeheten bliksemacties proberen vrijwilligers -iedereen kan zich daarvoor opgeven- snel te reageren via telegram, telex, fax, brief of email. 
Sedert 1976 zijn bliksemacties ondernomen voor (mogelijke) slachtoffers van marteling, "verdwijningen", terdoodveroordeelden en gevangenen die dringend medische hulp nodig hebben.
Een voor de buitenwacht vrij onzichtbare actiemethode is het lobbywerk. Amnesty International heeft raadgevende bevoegdheid bij de Verenigde Naties, de Raad van Europa, de Europese Unie, de Organisatie van Afrikaanse Eenheid en de Organisatie van Amerikaanse Staten. Daarnaast zijn er lobby-activiteiten van nationale afdelingen naar de eigen regering en ministeries waarbij wordt aangedrongen op het opstellen van wetten die mensenrechtenschendingen moeten voorkomen.
Hetzelfde geldt op internationaal vlak: daar lobbyt Amnesty International door aan te dringen op internationale verdragen die gericht zijn op voorkoming van mensenrechtenschendingen.
Amnesty werkt in veel landen aan voorlichting en onderwijs. Want hoe kun je opkomen voor je mensenrechten als je ze niet kent?
Amnesty maakt mensen bewust van hun rechten. Amnesty geeft ook voorlichting en advies aan regeringen, politie en leger. Zo kunnen deze groepen leren hoe ze de mensenrechten kunnen beschermen.
Hebben de acties van Amnesty enige effect?
De allereerste actie van Amnesty voor een gewetensgevangene had meteen succes. De aartsbisschop van Praag, de hoofdstad van het toenmalige Tsjecho-Slowakije, werd in 1948 gearresteerd en opgesloten omdat hij geprotesteerd had tegen de nieuwe communistische regering die de macht had gegrepen. In 1961 zat hij al dertien jaar gevangen. Amnesty stuurde een vooraanstaand lid naar Tsjecho-Slowakije. Dat was Sean MacBride, ex-minister van Buitenlandse Zaken van Ierland. Na zijn bezoek verbeterde de situatie van aartsbisschop Beran, maar hij bleef gevangen. Een jaar lang heeft Amnesty toen via brieven, demonstraties en telegrammen actie gevoerd. Na meer dan een jaar actievoeren werd Beran vrijgelaten en mocht hij naar Rome vertrekken.
Na zijn vrijlating ontsteekt de bisschop
in Rome een Amnesty-kaars
Er zijn vandaag de dag vele duizenden gewetensgevangenen in de wereld. Martelingen komen nog in tientallen landen voor. En politieke moorden en "verdwijningen" zijn in diverse landen nog aan de orde van de dag. Je zou je bijna afvragen: heeft het werk van Amnesty International wel zin?
Het effect is moeilijk aan te tonen, omdat regeringen zelden toegeven dat iemand vrijkomt dankzij het werk van Amnesty. Liever houden ze de eer aan zichzelf. Maar de feiten spreken voor zich.
Veel regeringen reageren op rapporten en aanklachten van Amnesty. Soms spreken ze de feiten tegen. Amnesty hoopt dat in die gevallen zo'n regering weet dat ze in de gaten gehouden wordt. Misschien zorgt dat ervoor dat die regering in de toekomst minder snel de mensenrechten zal schenden.
Soms geven regeringen toe dat er wat fout zit en beloven ze beterschap. In die gevallen worden vaak schendingen onderzocht en schuldigen gestraft. Soms worden gevangenen vrijgelaten, krijgen een eerlijk proces of worden beter behandeld. Een regering neemt soms wetten aan om toekomstige schendingen te voorkomen.
Dankzij de inzet van Amnesty is er verbeterde internationale wetgeving gekomen over mensenrechten, zoals het Verdrag tegen Martelen en de afschaffing van de doodstraf in diverse landen.
Cijfers
- Veertig procent van de bliksemacties is succesvol: een zieke gevangene wordt behandeld, een 'verdwenen' persoon komt terecht, een gevangene komt vrij, een doodvonnis wordt omgezet of uitgesteld.
- Elke dag komen er gemiddeld vier gewetensgevangenen vrij voor wie Amnesty zich heeft ingezet. Dat zijn er meer dan 1500 per jaar.
- Voor één op de drie gevangenen waarvoor Amnesty zich inzet, verbetert de situatie, bijvoorbeeld omdat de gevangene medicijnen krijgt of niet meer in een isoleercel hoeft te zitten.
Individuele gevangenen
- Julio de Penez Valdar was vakbondsleider in de Dominicaanse Republiek. Vanwege zijn vakbondswerk wordt hij opgepakt en naakt opgesloten in een kerker. Wat er gebeurt als leden van Amnesty International brieven voor hem schrijven, is hieronder te lezen:
De Uruguayaanse Lilian Celiberti, die in ballingschap in Brazilië woont, wordt thuis door Uruguayaanse veiligheidsagenten ontvoerd. Ze smokkelen haar de grens over en beschuldigen haar ervan illegaal met opruiende literatuur het land te zijn binnengekomen. Haar kinderen, de achtjarige Camilo en de driejarige Francesca, worden samen met haar ontvoerd. In de gevangenis wordt ze gemarteld en ze krijgt te horen dat ze haar kinderen nooit zal terugzien. Lilian tekent een valse bekentenis in ruil voor hun vrijlating en wordt door een militair gerechtshof naar de gevangenis gestuurd.
Amnesty International adopteert Lilian als gewetensgevangene en een Italiaanse groep krijgt haar zaak toegewezen. De volgende vijf jaar ijvert die Italiaanse groep onophoudelijk voor haar vrijlating. Ze stuurt zeshonderd verzoeken en brieven naar de Uruguayaanse autoriteiten, maar krijgt geen enkel antwoord. De groep kan Italiaanse politici overhalen om zich over de zaak te ontfermen. In het Italiaanse en Europese parlement worden vragen gesteld en de Italiaanse televisie bericht over de zaak. Op verzoek van de groep leggen Italiaanse delegaties in Uruguay Lilians zaak voor aan hun gastheren. Italiaanse advocaten schrijven naar de voorzitter van het Uruguayaanse Hoogste Militaire Gerechtshof. De groep schrijft ook naar Lilians ouders en zamelt geld in voor haar kinderen zodat die haar geregeld in de gevangenis kunnen gaan bezoeken. Na jarenlang actie voeren wordt Lilian Celiberti vrijgelaten.
Lilian schrijft naar de Amnesty-groep in Italië: "In al die jaren stonden jullie paraat met een vastberadenheid en toewijding die me in mijn ergste momenten sterkte en vreugde gaven. Ik herinner me duidelijk de emotie die ik voelde telkens als ik terugkeerde naar mijn cel na een veertiendaags bezoek, de enige keren dat ik met iemand praatte. De solidariteit die oceanen van afstand overbrugt, geeft kracht en geloof aan je eenzaamheid en helpt je het onderdrukkende apparaat aan te kunnen door het behoud van je menselijke integriteit en waarden."- Ook al leidt niet iedere schrijfactie tot vrijlating, voor gevangenen en familieleden kunnen ze veel betekenen. De vrouw van een Argentijnse gewetensgevangene schreef aan Amnesty:
"Iedere brief, elk antwoord raakt me zo dat ik tranen in mijn ogen krijg... Als ik me moe of depressief voel, keer ik altijd tot die brieven terug. Ik lees en herlees ze duizenden keren. En die brieven geven me altijd weer de moed om dóór te gaan." - In Wordt Vervolgd, het tijdschrift van Amnesty International en in Frontaal, het jongerenblad van Amnesty, kun je elke maand voorbeelden vinden van gevangenen die dankzij de inzet van Amnesty vrij zijn gekomen.
Amnesty International heeft voor haar werk enkele keren een prijs gekregen. In 1977 ontvangt Amnesty de Nobelprijs voor de Vrede. In 1978 krijgt Amnesty de Prijs voor de Mensenrechten van de Verenigde Naties.
